Charakter twórczości

Kapłanka Filozofii 

Jeanne Hersch, łącząc w swojej myśli ethos klasycznego filozofa (intelektualizm, bezkompromisowość w dążeniu do prawdy, rozumienie filozofii jako mądrości), metodologię właściwą dla filozofii współczesnej (m.in. egzystencjalizm, fenomenologia) z aktywną postawą społeczną (m.in. działalność na rzecz UNESCO) wypracowała oryginalny, a zarazem – mądry i nowoczesny wgląd w otaczającą rzeczywistość. Jej rozważania nad takimi podstawowymi dla dyskursu europejskiego pojęciami jak wolność, demokracja czy odpowiedzialność, mogą wnieść wkład w dzisiejszą filozoficzną debatę. Ważnym założeniem myśli szwajcarskiej filozofki było też przekonanie o przemieniającej sile filozofii: „kiedy coś myślę w dziedzinie filozofii, wówczas to, co myślę, mnie zmienia. Zmienia mój sposób istnienia, mój rodzaj wierności, mój sposób zaangażowania, sposób kontaktowania się ze światem, z ludźmi, ze wszystkim. A więc, że w filozofii nie ma wiedzy czysto teoretycznej, niezależnej od tego, czym się jest, ale że to, co myślimy, nas zmienia; że poprzez myślenie filozoficzne stajemy się, że stajemy się kimś innym” (Hersch 1992, s. 6–7). Przy tym „nasza działalność jest wtedy nieautentyczna, kiedy nie angażujemy się w poszukiwanie prawdy w sposób bezwarunkowy” (Tamże).

„La dame aux paradoxes”

Obecnie, wobec drastycznie zmieniającej się rzeczywistości, ostro odczuwamy potrzebę odnalezienia punktu zaczepienia, uniwersalnej perspektywy, z której moglibyśmy popatrzeć na współczesnego człowieka i otaczający go świat. Ludziom wierzącym takiej perspektywy dostarcza ich religia, jej treści Objawione i wyrastające na nich systemy wartości czy modele postępowania. Jednak dla dialogu pomiędzy rozmaitymi tradycjami musi istnieć wspólny dyskurs, w ramach którego społeczności o różnych światopoglądach byłyby w stanie synchronizować swoje strategie w dziedzinie polityki międzynarodowej, gospodarki globalnej, w kwestiach kultury, nauki czy migracji. Paradoksalnie jednak „język, który rozjaśnia istnienie nie jest nigdy powszechnie ważny i zobowiązujący, zwraca się bowiem do wolności drugiego człowieka – choć ostatecznie odnosi się też do absolutu” (Hersch 2001, s. 276). Jeanne Hersch rozwiązanie podobnego paradoksu upatruje w filozofii, chociaż „naukowcy powinni pogodzić się z tym, że wszyscy nie będą się ze sobą zgadzać. Już sama myśl, że konieczna jest jednomyślność czy zgodność poglądów, jest przesadnym roszczeniem. My w ogóle jesteśmy zbyt wielkimi indywidualistami i mamy zbyt różne drogi życiowe, żeby znaleźć wspólną płaszczyznę porozumienia. To płaszczyzna określona negatywnie, na drodze ograniczania, na drodze wyznaczania granic. Może dobrze byłoby spróbować ustalić minimum tego, co do czego można się zgodzić. Należy doń np. uznanie, że nigdy, przenigdy, nie jesteśmy w posiadaniu całej prawdy, bo już same słowa, w których się tę prawdę formułuje, mają w sobie tyle wieloznaczności i niejasności”. (Hersch 1992, s. 3)

wiara Filozoficzna

Jako przedstawicielka nurtu egzystencjalnego oraz aktywna działaczka UNESCO, Hersch szczególnie dużo uwagi w swoim piśmiennictwie poświęca zagadnieniu wolności. Snując rozważania wokół tej kategorii, filozofka jawi się niemalże jako kapłanka Filozofii, wyznawczyni tego, co, za Jaspersem, ona określa jako „wiarę filozoficzną”. W tradycji zachodniej wolność konkretnej jednostki czy społeczności najczęściej być kojarzona z (a) odpowiedzialnością, (b) potrzebą świadomej pracy wewnętrznej oraz (c) koniecznością świadomego zaakceptowania pewnych ograniczeń. Wolność w tradycji filozoficznej zachodu, za wyjątkiem być może niektórych autorów jak Rousseau, nie była zatem pojmowana jako „naturalny” stan do którego można „powrócić”. Tak w tradycji klasycznej, do której odwołuje się Hersch, wolność jawi się raczej jako owoc świadomej, konsekwentnej, odpowiedzialnej i natężonej pracy pokoleń, jako stan, który należy pielęgnować i chronić. Właśnie w takim klasycznym, mądrościowym i wyważonym kluczu rozumie wolność szwajcarska filozofka (Hersch 2000, s. 71–78).